خانواده و فرهنگ کتابخوانی

اگر در محیط‌های عمومی مانند ایستگاه تاکسی، مترو، اتوبوس و... نگاهی به آدم‌های اطرافمان کنید شاید از هر ده نفر هفت الی هشت نفر سرشان در گوشی موبایلشان باشد، اما احتمال اینکه فرد یا افرادی مشغول کتاب‌خوانی باشند بسیار ناچیز است. ما ایرانی‌ها طبق آمار‌های جهانی به شاخصه‌های استقبال از مطالعه نزدیک نیستیم، ولی در استفاده از شبکه‌های اجتماعی بر اساس تحقیقات مرکز الکسا رتبه بالایی را در جدول جهانی به خودمان اختصاص داده‌ایم. سوال این است که آدم‌های امروزی دقیقا از چه زمانی با کتاب بیگانه شده‌اند؟ متهم اصلی این بیگانگی کیست؟ آیا ورود به عصر اینترنت و ظهور فضای مجازی مسبب این بیگانگی شده است و یا اینکه بسیاری از افراد از ابتدا هم تمایلی برای کتاب خواندن نداشته‌اند و هیچ‌گاه این بیگانگی برایشان کمرنگ نبوده است. از طرف دیگر افرادی هستند که لذت بخش‌ترین سرگرمی زندگیشان را کتاب‌خوانی تلقی می‌کنند. آن‌ها تشنه فرصتی هرچند کوتاه هستند که بتوانند باقی صفحات کتاب مورد علاقه خود را بخوانند و آن را به پایان برسانند. ظهور اینترنت و فضای مجازی هیچ‌گاه باعث فاصله گرفتن کتاب از این افراد نشده است و آن‌ها در گوشی‌های موبایل و صفحات وب نیز همواره کتاب‌های مورد علاقه خودشان را جست و جو می‌کنند. هر چند فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مختلف سهم زیادی از وقت مردم را به خود اختصاص داده است، اما به نظر می‌رسد کتاب همچنان جایگاه ویژه خود را برای اهلش حفظ کرده است. تا پیش از این نیز کتاب، در دوره ظهور رسانه‌هایی همچون سینما، تلویزیون، روزنامه و مجلات گاهی با کاهش استقبال رو به رو می‌شد، اما در رقابت با آن‌ها همواره طیف فرهیختگان جامعه را با خود به همراه داشت و توانست جایگاه خود را حفظ کند و به حیاتش ادامه دهد. شاید موتور‌های جست‌وجو و صفحات وب سرعت دسترسی به داده‌ها را برای ما افزایش داده باشد و شبکه‌های اجتماعی ما را با عقاید آدم‌های اطرافمان آشنا کند، اما تجربه و فهم عمیق از زندگی را جز در لابه‌لای صفحات کتاب در جای دیگری نمی‌توان جست‌و‌جو کرد.
فرق بین کتابخوانی و گشت در فضای مجازی
در واقع با سرچ کردن در گوگل و خوانش ویکی پدیا ما صرفا با سرعت بالا به سطحی‌ترین اطلاعات مربوط به موضوع مورد نظرمان دسترسی پیدا می‌کنیم. اینکه بین کتاب و فضای مجازی شکافی عمیق ببینیم و یا برای سرانه پایین مطالعه انگشت اتهام را به سمت اینترنت ببریم اقدام درستی نیست. فضای مجازی همه کاربرانش را نویسنده کرده و هرکس علاقه دارد متنی کوتاه از عقاید و تجربه روزانه زندگی‌اش را با دیگران به اشتراک بگذارد و با لایک جمع کردن احساس خوشایندی را بدست آورد. این درحالی است که کتاب همه را به خواندن صرف و غرق شدن در میان واژه‌ها دعوت خواهد کرد. اما در کنار همه این اختلافات کتاب و فضای مجازی می‌توانند همدیگر را پشتیبانی کنند. همانگونه که در مورد رسانه‌های دیگر نیز چنین اتفاقی افتاد و برای مثال بهترین فیلم‌های تاریخ سینما فیلم‌هایی بودند که از آثار نویسندگان بزرگ اقتباس شده بودند و یا روزنامه‌نگاران برای اینکه تاریخ مصرف مقاله‌هایشان را افزایش دهند نگارش آن را به سمت شیوه نگارشی کتاب نزدیک می‌کنند چرا که کتاب بر خلاف روزنامه قابلیت استفاده در درازمدت را دارد. گستره اطلاعات در فضای مجازی و سرعت دسترسی به آن‌ها می‌تواند به افراد مختلف برای جست و جوی کتاب مورد نیاز و یا مورد علاقه‌شان کمک نماید.
حمایت فضای مجازی از کتابخوانی خانواده‌ها
بدون شک یکی از دلایلی که مردم به سمت مطالعه کتاب نمی‌روند ناآشنایی و عدم دسترسی آن‌ها به کتابی است که می‌تواند برطرف کننده نیازشان باشد که امروزه رسانه‌های دیجیتال حوزۀ کتاب این مشکل را تا سطح زیادی برطرف کرده‌اند. مطالعه اینترنتی مرور کتاب‌ها، با پاسخ به این دو سوال که «کتاب در مورد چیست و تا چه حد خوب است» تردید‌های ما را در مورد خرید و مطالعه آن کتاب تا حد زیادی برطرف می‌کند. همچنین بسیاری از کتاب‌های نایاب در جهان که آشنایی و یا دسترسی به آن‌ها در فضای حقیقی تقریبا غیر ممکن به نظر می‌رسد از طریق فضای مجازی قابل دسترسی خواهد بود. فضای مجازی ما را با تازه‌های نشر در سراسر جهان آشنا می‌کند و کتاب‌های آنلاین و یا الکترونیکی هزینه خرید کتاب کاغذی را تا حد زیادی می‌تواند کاهش دهد. هر چند کتاب‌های الکترونیکی هرگز نخواهند توانست لذت تورق کتاب کاغذی و یا حتی حاشیه نویسی آن را فراهم کند، اما مزایای خاص خود را نیز دارند. کتاب‌های الکترونیکی حجم بسیار کمی دارند و همه جا در دسترس هستند. برخلاف کتاب‌های کاغذی ما می‌توانیم کتابخانه الکترونیکی خودمان را در گوشی موبایل و یا تبلت همه جا با خود حمل کرده و جا به جا کنیم. متون دیجیتال قابلیت جستجوی آسان دارند، و اندازه خطشان می‌تواند برای چشم‌های ضعیف بزرگ شود! اما باید توجه کرد زمانیکه نرم‌افزار‌های موبایلی مختلف و شبکه‌های اجتماعی وسوسه‌انگیز به روی گوشی‌های ما نصب است هنگام دست گرفتن موبایل رفتن به سراغ کتابخانه الکترونیکی و مطالعه کتاب‌های آن عزمی جدی می‌خواهد. شبکه‌های اجتماعی ما را به رقابتی نفسگیر برای به‌روز بودن دعوت می‌کنند، اما کتاب ما را به تجربه‌ای تاریخی و دور از هیاهوی روزانه می‌کشاند.
لذت عمیق و تکرار نشدنی کتابخوانی
کتابخوان‌ها اعتقاد دارند مردم پس از مدتی از تماشای تلویزیون، مطالعه روزنامه و گشت و گذار در صفحات وب و شبکه‌های اجتماعی خسته و دلزده می‌شوند، اما مطالعه کتاب آنچنان لذت عمیقی به وجود می‌آورد که فرد کتاب‌خوان نه تنها خسته نمی‌شود بلکه هر لحظه حریص‌تر برای ادامه مطالعه و به پایان رساندن آن خواهد شد. مفاهیمی که از تلویزیون، روزنامه و فضای مجازی دریافت می‌کنیم به لایه‌های عمیق ذهن نفوذ نمی‌کند و به همین دلیل پس از مدت کوتاهی به فراموشی سپرده می‌شود، اما مفاهیم کتاب در عمق جان افراد می‌نشیند و فراموشی دانستنی‌های حاصل از آن زمان بیشتری می‌برد. واژه‌های کتاب فرد را با خود به سفر می‌برد. سفری به ناشناخته‌ها، آشنایی با انسان‌هایی متفاوت و لمس تجربه‌هایی از زندگی که شاید هیچ‌گاه در طول عمرمان فرصت کسب چنین تجربه‌هایی را نداشته باشیم. همانگونه که تجربه شغل‌های گوناگون ما را در جمع‌آوری سرمایه مادی کمک می‌کند، مطالعه کتاب‌های گوناگون هم باعث افزایش سرمایه فرهنگی فرد می‌شود. با اینکه در عصر دیجیتال به سر می‌بریم مردم و حتی کسانیکه از کتاب خواندن متنفرند هنوز هم کتاب را نشانه‌ای از فرهیختگی می‌دانند. به همین دلیل است که گاهی کتاب به عنوان کالایی تزیینی در منزل و یا خیابان و حتی گاهی در دکور پست‌های اینستاگرامی افراد دیده می‌شود و بسیاری از افراد از اینکه به مطالعه کردن تظاهر کنند لذت می‌برند. در ورای این اندیشه‌ها آنچه مسلم است این است که یک کتاب‌خوان به نحو متفاوتی از سایر مردم دربارۀ جهان می‌آموزد و به آن می‌نگرد.